Szczycieński dodatek ekologiczny współfinansowany przez WFOŚiGW w Olsztynie.
Krajobraz Polski obfituje w takie ekosystemy jak: zwarte kompleksy leśne, jeziora, łąki, doliny i ujścia rzek czy tereny nadmorskie.
KONCPCJA NATURY 2000 W POLSCE
Krajobraz Polski obfituje w takie ekosystemy jak: zwarte kompleksy leśne, jeziora, łąki, doliny i ujścia rzek czy tereny nadmorskie.
Również ptaki: bocian biały, żuraw, bielik i wiele innych, są jakby przypisane polskiej przyrodzie. Wyrastamy w otoczeniu tego bogactwa i obcujemy z nim na co dzień. Chociaż działania ekologiczne w naszym kraju mają szerokie tradycje, to wiele z tych elementów nie było do tej pory objętych żadną formą ochrony. Część państw Europy wskutek zaniedbań i nieprawidłowej, "drapieżnej" gospodarki utraciło naturalne walory przyrody. Natura 2000 daje szansę na zachowanie europejskiego dziedzictwa przyrodniczego, którego cząstkę odnajdujemy w naszym kraju, równolegle z rozwojem gospodarczym.
Wdrażanie sieci krok po kroku
Biogeograficzne podstawy Natury 2000 w Polsce
Rada Europy wraz z Komisją Europejską na potrzeby polityki ochrony przyrody wydzieliła sześć regionów biogeograficznych: borealny, kontynentalny, atlantycki, alpejski, makaronezyjski i śródziemnomorski. Polska umiejscowiona jest prawie w całości w regionie kontynentalnym. Region ten obejmuje niemal całą Europę Centralną. Odznacza się on umiarkowanym klimatem oraz dominacją lasów mieszanych i liściastych. W regionie kontynentalnym szczególną troską otacza się pierwotne lasy, siedliska nieleśne, takie jak: bagna, torfowiska, skały - turnie i piargi, i żwirowe brzegi rzek. Za obszary priorytetowe uznano również obszary wykształcone w wyniku wielowiekowej działalności człowieka, np. murawy kserotermiczne, ziororośla, łąki, pastwiska.
Wyznaczanie sieci
Polska przystąpiła do prac nad Naturą 2000 w roku 2000. Pierwszym etapem było wykonanie projektu zleconego przez Ministerstwo Środowiska pt. "Koncepcja sieci NATURA 2000 w Polsce". Procedura typowania obszarów obejmowała kilka etapów. W pierwszym z nich przeanalizowano bazę ostoi CORINE - Biotopes w Polsce i na jej podstawie wytypowano większość potencjalnych obszarów Natury 2000 w naszym kraju. W drugim etapie przeanalizowano dostępną literaturę fitosocjologiczną (wyniki inwentaryzacji przyrodniczych, czerwone księgi zwierząt i roślin) i uzupełniono powstałą listę. Określono również zakres terytorialny poszczególnych obszarów. W wyniku tych działań powstała wstępna lista obszarów z terenu Polski kwalifikujących się do sieci Natura 2000 zgodnie z dyrektywami. Pierwotna lista obejmowała 180 obszarów ptasich i 181 obszarów habitatowych.
Ostatecznie w Polsce wyznaczone zostały 72 obszary ptasie o łącznej powierzchni 3 315 631,4 ha, co stanowi 7,8% powierzchni kraju. W maju 2004 r. Polska przekazała także do Komisji Europejskiej listę 184 potencjalnych obszarów siedliskowych o łącznej powierzchni 1 135 327 ha, co stanowi 3,7% powierzchni kraju. Spośród tych obszarów 12 położonych jest w regionie alpejskim (Karpaty), zaś 172 w regionie kontynentalnym.
Jednakże na tym etapie proces wyznaczania obszarów naturowych nie zakończył się. Komisja Europejska uznała bowiem tę liczbę za niewystarczającą w stosunku do walorów przyrodniczych występujących w naszym kraju i wezwała Polskę do jej uzupełnienia. W grudniu 2004 roku pozarządowe organizacje ekologiczne złożyły do Komisji Europejskiej własną propozycję listy obszarów pt. "Propozycja optymalnej sieci obszarów Natura 2000 w Polsce - Shadow list". Według tych propozycji w Polsce Sieć Natura 2000 powinna zawierać ok. 460 obiektów i obejmować blisko 10% powierzchni naszego kraju (nie licząc obszarów "ptasich"). Komisja Europejska przychyliła się do wniosku organizacji ekologicznych i w czerwcu 2005 roku Polska zmuszona była przedłożyć listę pięćdziesięciu potencjalnych SOO. Proces weryfikacji i typowania obszarów siedliskowych trwa nadal
System zarządzania
W Polsce funkcjonowanie obszarów Natura 2000 nadzoruje minister właściwy ds. środowiska. Na szczeblu wojewódzkim tereny objęte dyrektywami unijnymi podlegają wojewodzie, jako reprezentantowi rządu w terenie. Wojewoda koordynuje prace na obszarach Natura 2000 poprzez wojewódzkiego konserwatora przyrody. Na poziomie "indywidualnym" wykonawcami zadań ochronnych na obszarach Natura 2000 powierzonych przez konserwatora przyrody będą najczęściej właściciele lub zarządcy tych terenów, np. dyrektorzy parków, Administracja Lasów Państwowych.
Finansowanie Natury 2000 w Polsce
Zgodnie z założeniami Wspólnoty, ciężar finansowy funkcjonowania obszaru Natura 2000 na danym terenie nie może spoczywać na jego właścicielu. Konieczne jest poszukiwanie pozabudżetowych źródeł finansowanie sieci. Należą do nich przede wszystkim programy rolnośrodowiskowe. Źródłem finansowania mogą być też krajowe fundusze, takie jak: Ekofundusz, wojewódzkie fundusze ochrony środowiska, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej itp. Oprócz tego, jak wspomniano w poprzednim artykule, w finansowaniu Natury partycypuje bezpośrednio UE, pomaga on przede wszystkim w utrzymaniu siedlisk i gruntów o znaczeniu priorytetowym.
Podsumowanie
Członkostwo Polski w UE wymusza na naszym kraju realizowanie unijnego prawa w zakresie Natury 2000 i włączenie jej do krajowego systemu ochrony przyrody. Obecnie prace nad siecią są opóźnione, co może się wiązać ze sporymi konsekwencjami, jak np. unijne kary, a także utrata środków przeznaczonych z funduszy Unii, głównie na inwestycje w sektorze transportowym. Sytuacja ta jest spowodowana wieloma czynnikami - brakiem spójności w zarządzaniu, niewystarczającą ilością informacji na ten temat i słabym zaangażowaniem społeczeństwa w proces wdrażania sieci. Aby osiągnąć sukces w tym zakresie, niezbędne jest współdziałanie wielu instytucji, pokonanie niedostatku wiedzy, zorganizowanie odpowiednich środków finansowych, a przede wszystkim uzyskanie szerokiego poparcia społecznego dla Natury 2000. Polska ma jeszcze przed sobą wiele do zrobienia w tej kwestii
Anna Boruszewska
Autorka jest pracownikiem Nadleśnictwa Szczytno. Uczestniczy w warsztatach organizowanych przez Ministerstwo Środowiska poświęconych opracowaniu programów zarządzania dla obszarów specjalnej ochrony Natura 2000 położonych w województwie warmińsko-mazurskim.
2007.04.25