Szczycieński dodatek ekologiczny współfinansowany przez WFOŚiGW w Olsztynie.
Polska fauna i flora to, zgodnie z najnowszymi badaniami, bogactwo ponad 72 tys. rozmaitych gatunków. Taksony objęte dyrektywami unijnymi stanowią jedynie niewielki odsetek tej liczby.
Ochrona gatunków zawartych w załącznikach Dyrektyw Unijnych ma jednak szersze znaczenie. Stanowią one jakby �parasol ochronny� dla innych elementów przyrody. Ochrona unikatowych gatunków i siedlisk wymusza bowiem jednocześnie zachowanie wielu towarzyszących im i nierozerwalnie z nimi związanych wartości naturalnych środowiska, które są również cennych
Dyrektywowa bioróżnorodność
PTAKI Z �ZAŁĄCZNIKÓW�
Załączniki Dyrektywy Ptasiej obejmują w sumie 290 gatunków i podgatunków ptaków reprezentujących wszystkie regiony biogeograficzne Europy, w tym załącznik I stanowi listę 187 gatunków. Znalazły się tu gatunki zagrożone wyginięciem, gatunki szczególnie podatne na zmiany w swoich siedliskach, gatunki uznane za rzadkie ze względu na niewielkie populacje lub ograniczone lokalne rozmieszczenie oraz inne gatunki wymagające specjalnej troski ze względu na szczególny charakter ich siedlisk. W Polsce notuje się występowanie 130 gatunków z tego załącznika, z czego 73 gatunki to gatunki lęgowe, a pozostałe występują w okresie pozalęgowym. Załącznik ten zobowiązuje kraje wspólnoty do wyznaczania dla wymienionych w nim gatunków ptaków Obszarów Specjalnej Ochrony. Oprócz ptaków z Załącznika I OSO wyznacza się je dla regularnie występujących wędrownych gatunków ptaków. Szczególną uwagę zwraca się tu na ptaki obszarów podmokłych, które koncentrują się na jakimś obszarze w znacznych ilościach.
Występujące w Polsce ptaki �naturowe� zamieszkują bardzo zróżnicowany krajobraz, w ramach którego mówi się o krajobrazie leśnym, krajobrazie obszarów wodno-błotnych, krajobrazie rolniczym oraz krajobrazie morskim.
Ptaki krajobrazu leśnego to zarówno gatunki typowo leśne, jak kuraki, dzięcioły czy niektóre ptaki drapieżne oraz gatunki gniazdujące w lesie, ale żerujące poza nim. Zaliczamy tu m.in. objęte ochroną strefową: bociana czarnego, kanię rudą, bielika, rybołowa, sokoła wędrownego.
Lęgowe gatunki ptaków wodno-błotnych podzielono na ptaki jezior i innych zbiorników wody stojącej (np. bąk, czapla biała, błotniak stawowy), ptaki dolin rzecznych ( takie jak: batalion, błotniak zbożowy), ptaki zarośniętych zbiorników i torfowisk (np. łabędź krzykliwy, sowa błotna) oraz ptaki wybrzeża morskiego.
Warunkiem pomyślnego występowania ptaków krajobrazu rolniczego jest zachowanie jego ekstensywnego charakteru, spotykamy tu m.in.: bociana białego i kraskę.
NATUROWE ROŚLINY
Dyrektywa Siedliskowa zakłada ochronę ogółem 360 gatunków roślin. W polskiej florze zidentyfikowano 44 spośród nich. Wraz z siedliskami przyrodniczymi i dyrektywowymi gatunkami zwierząt są one podstawą wyznaczania SOO. Należy zaznaczyć ponadto, że spośród wymienionych 44 gatunków roślin z załącznika II, 29 jest chronionych prawnie w Polsce (Rozp. MŚ. z dnia 11 września 2001 r., Dz. U. Nr 106, poz. 1176). Zdecydowana większość roślin naczyniowych, bo 31 (na 37 taksonów z załącznika II DS), zostało opisanych w Czerwonej Księdze Roślin. Uznano też, że 10 z nich to gatunki priorytetowe, czyli takie, za których zachowanie Wspólnota ponosi szczególną odpowiedzialność z racji niewielkiego zasięgu miejsc ich występowania w Europie lub ze względu na niekorzystne trendy dotyczące liczebności ich populacji.
Na załączniku II DS znalazły się 4 gatunki uznane za wymarłe w Polsce. Są to: jezierza giętka, goździk lśniący, a w tym także dwa wymarłe w stanie dzikim: marsylia czterolistna i warzucha polska. Dwa ostatnie wyginęły na swoich naturalnych stanowiskach, natomiast zostały wsiedlone na stanowiska zastępcze, gdzie ich populacje doskonale się rozwijają.
Gatunki z załącznika II są na ogół ściśle związane z określonymi typami siedlisk. Są wśród nich gatunki leśne (lasów liściastych i borowe), łąkowe, murawowe, torfowiskowe, ziołoroślowe, wodne, naskalne (wapienne i granitowe), wydmowe itd. Można więc przyjąć, że spełniają one rolę �parasola� dla podstawowych typów siedlisk spotykanych w Polsce i wszystkich innych gatunków z nimi związanych.
ZWIERZĘTA �POD SPECJALNYM NADZOREM� UNII EUROPEJSKIEJ
Aktualnie załącznik II Dyrektywy Siedliskowej obejmuje 159 taksonów i 4 całe rodzaje kręgowców oraz 134 gatunki bezkręgowców (m.in. 38 gat. chrząszczy, 37 gat. motyli, 11 gat. ważek, 33 gat. mięczaków).
Spośród nich do fauny Polski zaliczanych jest 49 taksonów kręgowców (gatunków i podgatunków) i 42 gatunki bezkręgowców � w sumie 91 taksonów, w tym 13 priorytetowych (np. niedźwiedź brunatny, żubr, pachnica dębowa, nadobnica alpejska) .
Gatunki z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej reprezentują bardzo szerokie spektrum siedlisk: leśnych, wodnych, łąkowych, torfowiskowych i bagiennych, suchych i wilgotnych, naturalnych i półnaturalnych, a nawet antropogenicznych (jak np. budynki, będące zimowymi i letnimi schronieniami kolonii nietoperzy). Zamieszkują różnej wielkości kompleksy leśne (górskie i niżowe, ze starodrzewiami liściastymi, iglastymi i mieszanymi, z pozostawionym martwym drewnem), parki, zarośla, obszary bagienne i torfowiskowe, rzeki, potoki, rowy melioracyjne i kanały, jeziora, stawy hodowlane i inne zbiorniki wodne (jeziorka, torfianki, glinianki, żwirownie, stawki śródpolne, starorzecza), różnego typu łąki (przede wszystkim wilgotne), także murawy wysokogórskie czy strefy przybrzeżne mórz.
Warto też podkreślić, że w ramach sieci Natura 2000 promowane są działania restytucyjne. Dotyczy to zarówno gatunków całkowicie wymarłych w kraju, jak i tych, które tracą stanowiska i ich populacje wymagają zasilenia. Program Natura 2000 stwarza więc szansę przywrócenia naszej faunie pewnych gatunków i wzmocnienia populacji innych.
PODSUMOWANIE
Lista roślin i zwierząt objętych ochroną może wydawać nam się bardzo długa. Czasem już sami nie wiemy na co zwrócić szczególną uwagę a co jest mniej ważne. Buduje to w nas jednak przekonanie, jak wiele jest jeszcze do zrobienia w kwestii ochrony środowiska i jak mało jeszcze wiemy w tym zakresie. W następnym artykule spróbujemy zawęzić tę wiedzę do elementów, które są nam najbliższe, z którymi stale obcujemy, czyli siedlisk naturowych powiatu szczycieńskiego.
Anna Boruszewska